سقوط هیبت حکومت‌های ترس‌محور: درس‌هایی از ایران معاصر

نیکولو ماکیاولی ۵۰۰ سال پیش هشدار داد که حکومت‌های مبتنی بر ترس، زمانی که هیبتشان می‌ریزد، آسیب‌پذیر می‌شوند. امروز در ایران شاهد مصداق عینی این نظریه هستیم: حکومتی که دهه‌ها با ابزار سرکوب و اجبار (از حجاب اجباری تا سانسور) قدرت خود را حفظ کرده، اکنون در پی جنگ اخیر و شکنندگی اقتصادی، آن پرده‌های ترس را از دست داده است. مردم به چشم خود دیده‌اند که “پادشاه لخت است” تصویر شکست‌ناپذیری که حکومت می‌ساخت، امروز ترک‌خورده است.

دو راه حکمرانی: استالین یا گاندی؟

آزمونی که نظام ایران رد شد

حکومت‌ها یا از مسیر سلطه (ترس، زور) یا اعتبار (مشروعیت، احترام) قدرت می‌گیرند. نظام ایران با انتخاب مسیر سلطه (اعدام‌ها، بازداشت‌ها، محدودیت‌ها) شاید در کوتاه‌مدت پیروز میدان بود، اما همانطور که پژوهش‌ها نشان می‌دهد، این استراتژی در بلندمدت – به ویژه در دوران بی‌ثباتی – کارایی خود را از دست می‌دهد. اکنون که حکومت هم از نظر اقتصادی ضعیف شده و هم وجهه بین‌المللی خود را از دست داده، همان ترس قدیمی دیگر اثرگذاری گذشته را ندارد.

عصر جدید مقاومت: وقتی “تمایز” بر “ترس” غلبه می‌کند

وقتی انسان‌ها چنان خودساخته و اصیل می‌شوند که ترس نمی‌تواند آنها را بشکند. آیا امروز زنان و جوانان ایرانی در این مسیر هستند؟

• با رها کردن حجاب اجباری، نشان دادند که “تمایز” فردی بر “ترس” از حکومت غلبه کرده

• با شعار “زن، زندگی، آزادی”، نوع جدیدی از قدرت مبتنی بر کرامت انسانی را تعریف کرده‌اند

• این همان “قدرت مطلق” مقاله است که نه از مقام و موقعیت، که از اصالت ریشه می‌گیرد

معمای گذار: ترس یا امید؟ محاسبات یک جامعه در آستانه تغییر

در دوران بی‌ثباتی (که ایران اکنون در آن قرار دارد)، محاسبات پیچیده است:

1. از یک سو، مردم “اراده معطوف به قدرت” خود را نشان داده‌اند (اعتراضات، نافرمانی مدنی)

2. از سوی دیگر، حکومت هنوز ابزار سرکوب را در اختیار دارد

3. راه حل شاید در همان “استراتژی هوشمندانه” باشد:

• ادامه مقاومت مدنی بدون خشونت

• تقویت جامعه مدنی و شبکه‌های مردمی

• استفاده از فشار بین‌المللی

پایان عصر ترس: فردایی که در راه است

در جهان امروز، جایی که تهدیدهای فیزیکی کاهش یافته، “عمل کردن از موضع عشق شجاعانه‌تر و عاقلانه‌تر است”. ایران امروز در آستانه همین گذار تاریخی قرار دارد:

• نسلی که از ترس رها شده

• زنان که به جای پذیرش تحقیر، اصالت خود را انتخاب کرده‌اند

• جوانانی که به “بهترین نسخه خود” تبدیل شده‌اند و مقایسه با گذشته برایشان بی‌معناست

جمع‌بندی نهایی:

ماکیاولی شاید حق داشت که در دوران بحران، ترس را امن‌تر بداند. اما آنچه امروز در ایران می‌بینیم، نشان می‌دهد که حتی در سخت‌ترین شرایط، وقتی مردم به “قدرت درونی” خود پی ببرند، دیگر هیچ سلاحی بر آنها کارگر نیست. این نه پایان راه که آغاز مسیری جدید است – مسیری که در آن، به جای بازی قدرت کهنه، “تمایز” فردی و جمعی برنده نهایی خواهد بود.